System Gyfiawnder Oedolion

Beth yw’r gwahanol gamau o’r system cyfiawnder troseddol?

Cyn mynd i’r Llys

Fel oedolyn y cam cyntaf o’r broses cyfiawnder troseddol yw bod yr heddlu yn arestio’r unigolyn ac yn cynnal sesiwn gwestiynu cychwynnol gyda rhywun sydd dan amheuaeth o drosedd. Mae’r heddlu yn dilyn cyfres o reolau ynglŷn â’r ffordd y maen nhw’n gallu holi unigolyn sydd dan amheuaeth o gyflawni trosedd. Wrth gyrraedd gorsaf yr heddlu dylai’r unigolyn sydd wedi’i arestio glywed eu hawliau wrth gyrraedd gan swyddog y ddalfa. Mae hynny’n cynnwys gwneud galwad ffôn a chael mynediad i gyngor cyfreithiol (gweler Gov.uk – Cael eich arestio: eich hawliau).

Ar ôl cael ei gadw ar gyfer cwestiynu, bydd yr heddlu yn penderfynu rhyddhau’r unigolyn heb gyhuddiad, neu roi rhybudd iddyn nhw neu eu rhoi ar fechniaeth yr heddlu. Efallai na fydd yr heddlu yn dewis rhoi mechnïaeth sy’n golygu bod yn rhaid iddyn nhw aros yn nalfa’r heddlu am gyfnod byr o amser tra bod yr heddlu yn penderfynu cyflwyno cyhuddiad neu beidio. Mae Gwasanaeth Erlyn y Goron (CPS) yn awdurdod annibynnol sy’n gyfrifol am gynghori’r heddlu ar achosion ar gyfer erlyniaeth posib.

(Ffynhonnell: Llinell Gymorth Ar ôl Arestio /i Deuluoedd Carcharorion)

Llys

Os bydd cyhuddiadau’n cael eu cyflwyno yn erbyn yr unigolyn mi fyddan nhw’n ddiffynnydd yn y llys. Mae bron iawn pob achos troseddol yn dechrau mewn llys ynadon. Mae’n dibynnu ar ba mor ddifrifol yw’r drosedd os bydd yr achos yn parhau yno neu’n cael ei anfon i Lys y Goron. Os bydd unigolion yn pledio’n euog neu’n cael eu gweld yn euog gan ynadon am, neu ar gyfer troseddau mwy difrifol, gan y rheithgor, yna bydd y troseddwr yn cael ei ddedfrydu gan y llys. Mae pum diben i ddedfrydu, fel sydd wedi’u cynnwys yn adran 57 o’r Cod Dedfrydu (gweler Y Cyngor Dedfrydu – sut y mae dedfrydu’n gweithio). Mae Adroddiad Cyn Dedfrydu sy’n cael ei baratoi gan Swyddog y Gwasanaeth Prawf yn helpu’r llys pan fyddan nhw’n ystyried dedfryd gymunedol neu ddedfryd o garchar.

Mae Gwasanaeth Llysoedd a Thribiwnlysoedd ei Mawrhydi yn gyfrifol am weinyddu llysoedd a thribiwnlysoedd troseddol, sifil a theuluoedd yng Nghymru a Lloegr. Mae Cymorth i Ddioddefwyr yn darparu rhestr o sefydliadau allweddol a phwy di pwy o fewn prosesau’r Llys (gweler Dioddefwyr a Thystion).

Mae Cymorth i Ddioddefwyr yn rhoi trosolwg o’r hyn a ddisgwylir gan ddioddefwyr a thystion sy’n mynd i’r Llys. Mae Llinell Gymorth PACT / Teuluoedd Carcharorion yn rhoi trosolwg o fynd i’r llys i rywun wedi’u cyhuddo o drosedd.

Ar ôl Llys

Mae Dedfrydau Cymunedol a ‘gorchmynion cymunedol’ yn cael eu gosod gan y llysoedd, yn unol â chanllawiau dedfrydu, pan fyddan nhw’n cael eu hystyried yn fwy cynhyrchiol na dedfryd o garchar. Maen nhw’n galluogi pobl i ymgymryd â rhaglenni adsefydlu neu waith yn y gymuned wrth gael eu goruchwylio gan y Gwasanaeth Prawf yng Nghymru, sy’n rhan o Wasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi. Os na fydd dedfryd gymunedol yn addas, er enghraifft oherwydd difrifoldeb y trosedd, mae gwahanol fathau o ddedfrydau i garchar yn bodoli, yn cynnwys dedfrydau penodol, dedfrydau estynedig a dedfrydau am oes (darllenwch fwy – Teuluoedd Carcharorion). Mae Gwasanaeth Carchardai a Phrawf Ei Mawrhydi hefyd yn aelodau o Bartneriaethau Diogelwch Cymunedol, sydd â chyfrifoldeb ar gyfer cydweithio i leihau ail-droseddu (gweler Cyflwyniad i Ddiogelwch Cymunedol).